Γεννήθηκε λίγους μήνες πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και πέθανε εν μέσω της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης της σύγχρονης ιστορίας. Μέσα σε αυτά τα 95 χρόνια, ο Έρικ Χομπσμπάουμ, ο οποίος «έφυγε» το πρωί της Δευτέρας, είδε τη λάμψη πολλών επαναστάσεων αλλά και τη σκιά που τις σκέπασε, είδε επαναστάτες, δικτάτορες, μεγάλους ηγέτες να ανέρχονται και στη συνέχεια να κατρακυλούν τα σκαλιά της ιστορίας. Έζησε και έγραψε την ιστορία με τέτοιο τρόπο που πολύ πριν από τον θάνατό του είχε ήδη γίνει θρύλος.
Το έργο του Έρικ Χομπσμπάουμ αποτελεί μια μνημειώδη σύνθεση πολύμορφων κοινωνικοοικονομικών, πολιτικών και πολιτισμικών φαινομένων, μια συγκλονιστική αφήγηση που προσπαθεί να ερμηνεύσει την ιστορία του σύγχρονου κόσμου έχοντας ως πρίσμα τη διαδικασία του μετασχηματισμού.
Βάση του έργου του, αλλά ταυτόχρονα και μία από τις βάσεις της σύγχρονης ιστοριογραφίας, αποτελεί η τετραλογία του («Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848», «Η εποχή του κεφαλαίου, 1848-1875», «Η εποχή των αυτοκρατοριών, 1875-1914» και «Η εποχή των άκρων: Ο σύντομος 20ός αιώνας 1914-1991»), η οποία έχει χαρακτηριστεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στη συγγραφή της ιστορίας.
Εθνικισμός
Για τον Χομπσμπάουμ η μελέτη του εθνικισμού σε συγκριτικό επίπεδο και σε βάθος χρόνου υπήρξε ένα δεύτερο μεγάλο πεδίο έρευνας, το οποίο κατέληξε στην έκδοση έργων που θεωρούνται πλέον κλασικά στο είδος τους, όπως «Έθνη και Εθνικισμός από το 1780 μέχρι σήμερα» και «Η Εφεύρεση της Παράδοσης».
Ο Έρικ Χομπσμπάουμ γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1917, από Βρετανό πολωνικής καταγωγής πατέρα και Αυστριακή εβραϊκής καταγωγής μητέρα. Μεγάλωσε και σπούδασε στη Βιέννη και στο Βερολίνο το οποίο και κατά την άνοδο του Χίτλερ. Συνέχισε τις σπουδές του και εγκαταστάθηκε στη Βρετανία, όπου και ξεκίνησε να διδάσκει στο Κολέγιο Birkbeck του Λονδίνου, λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπήρξε μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας και της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, επίτιμο μέλος του Kings College στο Κέιμπριτζ και επίτιμος διδάκτωρ πολλών πανεπιστημίων σε αρκετές χώρες.
Υπήρξε, ουσιαστικά, ο ιδρυτής του περίφημου κύκλου των Βρετανών μαρξιστών ιστορικών που μπόλιασαν την ιστορική έρευνα με μια σειρά καινοτόμων για την εποχή μεθόδων και εργαλείων έρευνας, αμφισβητώντας τόσο την ανελικτική αντίληψη της ιστορίας όσο και τον οικονομικό ντετερμινισμό. Ο κύκλος του Χομπσμπάουμ επικεντρώθηκε στις διαδικασίες αλλαγής και μετασχηματισμών στην ιστορία, στην αναζήτηση των κοινωνικών δυνάμεων που υποκινούν τη μεταβολή σε κάθε ιστορική στιγμή, συνδυάζοντας την κοινωνική, την οικονομική και την πολιτισμική ανάλυση. Τα περισσότερα μέλη του κύκλου αυτού δραστηριοποιήθηκαν αρχικά στο Βρετανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, στη συνέχεια προχώρησαν στην έκδοση του περιοδικού «Past and Present» το 1952, το οποίο καθιερώθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα περιοδικά στον χώρο των κοινωνικών επιστημών. Αν και οι περισσότεροι συνοδοιπόροι του Χομπσμπάουμ αποστασιοποιήθηκαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα μετά τη σοβιετική επέμβαση στην Ουγγαρία, ο ίδιος παρέμεινε σταθερός στον πολιτικό του χώρο.
Ο ίδιος προσδιόριζε πάντα την κομμουνιστική ιδεολογία του ως κεντροευρωπαϊκή, παρά βρετανική, δίνοντας έμφαση στον αγώνα κατά του ναζισμού και του φασισμού ως καθοριστικού συστατικού στοιχείου της, έχοντας όμως πάντοτε ως άξονα ένα οικουμενικό απελευθερωτικό όραμα.
«Δεν είναι πλέον δυνατόν να θεωρούμε
δεδομένη την παθητικότητα των πολιτών»
Έως τα βαθιά του γεράματα παρατηρούσε και ανέλυε με εντυπωσιακή οξυδέρκεια τα όσα συμβαίνουν στον πλανήτη, πάντοτε με επιστημονική ματιά αλλά χωρίς ποτέ να χάνει τον ενθουσιασμό του για τις μεγάλες αλλαγές που έβλεπε να συντελούνται.
«Με τεράστια χαρά ανακάλυψα για ακόμη μία φορά ότι είναι δυνατόν να κατέβουν οι άνθρωποι στους δρόμους, να διαδηλώσουν, να γκρεμίσουν κυβερνήσεις», είχε πει ο Χομπσμπάουμ σε έναν δημοσιογράφο του BBC που του πήρε συνέντευξη, λίγες εβδομάδες μετά το ξέσπασμα της «Αραβικής Άνοιξης» στην Τυνησία και της Αίγυπτο. «Αν πρόκειται να γίνει επανάσταση, θα είναι κάπως έτσι. Τουλάχιστον τις πρώτες μέρες. Οι άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους διαδηλώνοντας για τα σωστά πράγματα». Και προσθέτει: «Αλλά ξέρουμε ότι δεν θα διαρκέσει».
Ως Ιστορικός, είχε παραλληλίσει την «Αραβική Άνοιξη» του 2011 με το 1848, την ευρωπαϊκή «χρονιά των επαναστάσεων», όταν μία εξέγερση στη Γαλλία διαδόθηκε στα ιταλικά και γερμανικά κράτη στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων κι ακόμη παραπέρα. «Μου θυμίζει το 1848, μια άλλη αυτοπροωθούμενη επανάσταση που ξεκίνησε σε μία χώρα και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη την ήπειρο σε σύντομο χρονικό διάστημα».
«Είμαστε εν μέσω επανάστασης, αλλά δεν είναι η ίδια επανάσταση. Αυτό που τους ενώνει είναι η κοινή δυσαρέσκεια, και το κοινό αίσθημα κινητοποιεί δυνάμεις – μια εκσυγχρονιζόμενη μεσαία τάξη, ειδικά μια νεαρή, φοιτητική μεσαία τάξη, και φυσικά η τεχνολογία που καθιστά σήμερα πολύ ευκολότερη την κινητοποίηση για διαμαρτυρία».
Αγανακτισμένοι
Όμως και οιδιαμαρτυρίες των Αγανακτισμένων σε Ευρώπη και Αμερική ήταν ένα ακόμη παγκόσμιο κίνημα που τράβηξε την προσοχή του Έρικ Χομπσμπάουμ και, σε μεγάλο βαθμό, τον θαυμασμό του. Ένα κίνημα που δεν θα μπορέσει, δυστυχώς, να καταγράψει και να αφηγηθεί… Σε μία από τις πιο πρόσφατες συνεντεύξεις του, την οποία είχε δώσει στις αρχές του 2012 με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου του βιβλίου «Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο: Μαρξ και Μαρξισμός, 1840-2011» στο περιοδικό «In these times», είχε πει:
«Δεν είναι πλέον δυνατόν να θεωρούμε δεδομένη την παθητικότητα των πολιτών. Υπάρχουν, όμως, και μειονεκτήματα. Οι άνθρωποι που παίρνουν την πρωτοβουλία δεν είναι αντιπροσωπευτική μειονότητα, αλλά η κινητοποιήσιμη μειονότητα, αυτό που συνήθιζα να ονομάζω «στρατό του καλού». Σε αυτήν την περίπτωση είναι ο στρατός των φοιτητών και των αντισυμβατικών. Το ζήτημα, όμως, είναι ότι αν τα πράγματα προχωρήσουν κι άλλο μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχό τους. Ένας από τους λόγους που ήθελα να γράψω το τελευταίο βιβλίο μου είναι ότι ήθελα να συνεχίσω να υπενθυμίζω στους νέους ότι είναι δυνατόν να αλλάξουμε τον κόσμο».
ΑΝεμος 