Σε τι διαφέρει το φετινό ολοκαύτωμα από μία «συνηθισμένη» μεγάλη φωτιά;
Από οικολογικής πλευράς, ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι μεγάλο μέρος από τις
καμένες εκτάσεις απέχει πολλά χιλιόμετρα από τις άκαυτες περιοχές. Αυτό δημιουργεί νέα δεδομένα, όπως:
- Δυσκολεύει ο εποικισμός αυτών των περιοχών με νέα είδη ζώων και φυτών. Συνεπώς, κατά τις εργασίες αποκατάστασης των ζημιών, θα πρέπει να προβλεφθεί η ανάγκη διαφύλαξης φυσικών διαδρόμων επικοινωνίας του κέντρου των καμένων εκτάσεων με τις άκαυτες περιοχές. Πρέπει επίσης να διαφυλαχτούν πάση θυσία οι άκαυτοι θύλακες (μικρές συστάδες θάμνων, περιβόλια, μεμονωμένα δέντρα κ.λπ.) που απέμειναν μέσα στις καμένες εκτάσεις. Αυτοί αποτελούν μικρές «κιβωτούς του Νώε» για πλήθος μικρών ζώων και φυτών. Επειδή είναι εύκολο να καταστραφούν κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης, θα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης φροντίδας.
- Η βόσκηση είναι πολύ δύσκολο να κρατηθεί μακριά από τα καμένα. Γι αυτό θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή, π.χ. με οικονομικές ενισχύσεις, φύλαξη, περίφραξη περιοχών.
Πού οφείλονται οι καταστρεπτικές επιπτώσεις από το φετινό ολοκαύτωμα;
[Προσοχή: το ερώτημα είναι όχι το πώς μπήκαν οι φωτιές αλλά το γιατί ήσαν τόσο καταστρεπτικές] Αναμφίβολα, οι ακραίες καιρικές συνθήκες ευνόησαν τις μεγάλες πυρκαγιές. Ωστόσο, οι καταστρεπτικές επιπτώσεις από αυτές οφείλονται σε ένα θανάσιμο συνδυασμό δύο αντιφατικών δεδομένων:
Από τη μία είναι η εγκατάλειψη της υπαίθρου από ανθρώπους – χρήστες της γης, που αφάνισε το παραδοσιακό αγροτικό τοπίο με την ποικιλία χρήσεων της γης. Σήμερα δεν συντηρείται το παραδοσιακό μωσαϊκό από χωράφια, καλλιέργειες, βοσκοτόπια που εμπόδιζε τη φωτιά να επεκταθεί. Δεν γίνεται καθαρισμός της γης γύρω από σπίτια και καλλιέργειες ούτε «καταπολέμηση ζιζανίων» με όργωμα, η δε ελεύθερη κτηνοτροφία σβήνει. Όσα μέρη μπορούν να καλλιεργηθούν έχουν γίνει μονοκαλλιέργειες (ελαιώνες στην περίπτωση των φονικών πυρκαγιών της Ηλείας), τα υπόλοιπα έχουν αφεθεί να γίνουν πυκνοί θαμνώνες και πευκοδάση. Αποτέλεσμα όλων αυτών: η συσσώρευση καύσιμης ύλης.
Ταυτόχρονα όμως, η συνολική ανθρώπινη παρέμβαση στην ύπαιθρο εντατικοποιείται. Ενώ οι μόνιμοι κάτοικοι φθίνουν, πολλοί κάτοικοι των πόλεων χτίζουν σπίτια στα χωριά τους και μέσα σε δάση. Σήμερα, στην ελληνική ύπαιθρο υπάρχουν περισσότεροι δρόμοι και περισσότερα σπίτια από ποτέ και πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν σχέση με τη γη γύρω από τα σπίτια τους, ούτε ξέρουν πώς να αντιδράσουν σε περίπτωση πυρκαγιάς. Αποτέλεσμα είναι η συνεχής παρουσία ακούσιων εμπρηστών αλλά και εν δυνάμει θυμάτων.
Η έλλειψη γνώσης για τη γη και τη φωτιά στα μεσογειακά οικοσυστήματα, φαίνεται και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η πυρόσβεση και στις πολύ αμφίβολης σκοπιμότητας εκκενώσεις χωριών.
Φωτ.Κ.Παπακωσταντίνου
Ποια είναι η χειρότερη οικολογική καταστροφή από το φετινό ολοκαύτωμα;
[Εκτός από τον πρωτοφανή αριθμό των ανθρώπινων θυμάτων] Χωρίς αμφιβολία, η χειρότερη από τις οικολογικές επιπτώσεις είναι η καταστροφή των ορεινών δασών (μικτά δάση, μαυρόπευκα και έλατα). Αυτό ισχύει για δύο κυρίως λόγους:
- Σε αντίθεση με τα πεδινά πευκοδάση, τα ορεινά δάση δεν καίγονται εύκολα ούτε αναγεννιούνται εύκολα (ιδιαίτερα τα έλατα).
- Τα δάση αυτά είναι ασύγκριτα πιο πολύτιμα οικοσυστήματα από τα πεδινά πευκοδάση και επιπλέον παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο ειδικά στη συγκράτηση του χιονιού και, κατ’ επέκταση, στην εξασφάλιση των υδατικών πόρων. Επίσης παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση του μικροκλίματος και στην συγκράτηση των εδαφών.
Αντίθετα, τα πεδινά πευκοδάση είναι οικοσυστήματα που λίγο-πολύ αναμένεται να καίγονται σε τακτά χρονικά διαστήματα και που αναγεννιούνται πολύ εύκολα μετά τη φωτιά.
Ποιο είναι το πιο σημαντικό συμπέρασμα από το φετινό ολοκαύτωμα;
Αν στα επόμενα χρόνια ακολουθήσουν παρόμοιες καιρικές συνθήκες υπάρχει ο κίνδυνος ανεπανόρθωτης καταστροφής ορεινών και ημιορεινών δασών στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα. Αυτό θα έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις. Θα επιταχύνει, ενδεχομένως κατά δεκαετίες, τις επιπτώσεις από την παγκόσμια κλιματική αλλαγή, επηρεάζοντας άμεσα το τοπικό κλίμα και –κυρίως- μεγιστοποιώντας το πρόβλημα της λειψυδρίας. Ο τρόπος προστασίας των ορεινών δασών πρέπει να αποτελέσει το βασικό πεδίο ενδιαφέροντος το χειμώνα που μας έρχεται.
Φωτ.Κ.Παπακωσταντίνου
Προφανώς θα πρέπει κυρίως να μας απασχολήσει το μέλλον, όμως τώρα τι γίνεται με τις καμένες περιοχές;
Οι προτεραιότητες για την αποκατάσταση της οικολογικής καταστροφής μετά την πυρκαγιά διαχωρίζονται εκ των πραγμάτων σε δύο πεδία:
- Αυτές οι οποίες έχουν κάποια πίστωση χρόνου, έστω και δύο – τριών μηνών, και συνεπώς μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο προσεκτικής επιστημονικής μελέτης.
- Αυτές οι οποίες αφορούν ενέργειες ή αποφάσεις που χρειάζεται να ληφθούν ΑΜΕΣΑ μετά την πυρκαγιά και των οποίων τα αποτελέσματα κρίνονται μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Εδώ θα μας απασχολήσει ο δεύτερος άξονας, που αφορά λίγα, αλλά πολύ σημαντικά θέματα:
- Βόσκηση: Μολονότι απόλυτα θεμιτή σε ένα ώριμο δάσος (όπου τα κτηνοτροφικά ζώα παίζουν το ρόλο των εξαφανισμένων άγριων φυτοφάγων ζώων), η βόσκηση είναι καταστροφική αν γίνει μετά την πυρκαγιά. Το πιο πολύτιμο δασικό δέντρο, η βελανιδιά, βγάζει νέους βλαστούς από τις ρίζες της μετά την πυρκαγιά και μέσα σε ένα μήνα μπορεί να φτάσει το μισό μέτρο σε ύψος. Αν προστατευθεί και αν τύχει ειδικών διαχειριστικών παρεμβάσεων, το δρυοδάσος μπορεί μέσα σε ελάχιστα χρόνια να είναι ασφαλές και να μπορεί να βοσκηθεί. Αν όμως τα αιγοπρόβατα μπουν στην καμένη περιοχή την κρίσιμη στιγμή της ανάπτυξης των δενδρυλλίων, η αναγέννηση του δρυοδάσους μπορεί να καθυστερήσει για πολλά χρόνια. Ακούγεται παράξενο, αλλά έτσι είναι: Μισή ώρα βόσκησης μπορεί να καθυστερήσει την αναγέννηση για μερικά χρόνια. Συνεχής βόσκηση την σταματά εντελώς. Για μην γίνει βόσκηση πρέπει να μην αναπληρωθεί αμέσως το ζωικό κεφάλαιο που χάθηκε μετά την πυρκαγιά. Συνεπώς Δεν πρέπει να αποστέλλονται αυτή τη στιγμή ζώα σε αυτές τις περιοχές. Η αποζημίωση να καλύψει τους κτηνοτρόφους για τουλάχιστον δύο χρόνια. Πρέπει επίσης να βρεθούν οι περιοχές με την πιο σημαντική αναγέννηση και να περιφραχθούν. Το κόστος είναι πολύ μικρό σε σχέση με τα χρήματα που είναι διαθέσιμα τώρα. Η περίφραξη στα πιο σημαντικά μέρη αναγέννησης στην Αιγάλεια εκτιμήθηκε στα 50.000 ευρώ, το ένα δέκατο από τα χρήματα που δίνονται στην ίδια περιοχή για «κορμοδέματα».
- «Φρένο» στα αντιπλημμυρικά. Ο πανικός για αντιπλημμυρικά έργα δεν δικαιολογείται στις περισσότερες περιπτώσεις την πρώτη χρονιά. Σε πολλά μέρη υπάρχει ακόμη η κώμη των δέντρων η οποία, έστω και αποξηραμένη, μαζί με τα κλαδιά και τις ρίζες κρατούν ακόμη την ορμή των νερών και δεν πρέπει να απομακρυνθούν. Τοπικά μόνο χρειάζονται κάποιες παρεμβάσεις, κυρίως «αντιδιαβρωτικές» για να προστατευθεί το χώμα σε περιοχές όπου έχει χαθεί η ποώδης βλάστηση. Όλα όμως αυτά πρέπει να γίνουν με μέτρο και μόνο σε εκείνα τα μέρη με πολύ απότομες κλίσεις. Οι εργολάβοι πρέπει να βρίσκονται υπό στενή παρακολούθηση.
- Αυστηρή προστασία των άκαυτων θυλάκων. Όπως είπαμε, αυτοί αποτελούν μικρές «κιβωτούς του Νώε» από όπου πολλά είδη ζώων (π.χ. χελώνες και άλλα ερπετά, σκαντζόχοιροι και άλλα θηλαστικά, αμφίβια, έντομα κ.λπ.) θα εποικίσουν ξανά τις καμένες περιοχές. Επιπλέον, κάθε άκαυτος θάμνος ή δέντρο, μπορεί να είναι πολύτιμο απόθεμα γενετικού υλικού για την καμένη περιοχή, όπως τα έλατα που απέμειναν σε ένα καμένο βουνό. Από αυτά θα προέλθουν οι σπόροι για τα νέα δέντρα. Αυτοί οι θύλακες απειλούνται από τα έργα αποκατάστασης: τα μεμονωμένα δέντρα μπορεί να κοπούν, να μπαζωθεί ένα ρέμα ή μια λιμνούλα ή να εκχερσωθεί μια συστάδα θάμνων. Τέτοια «ατυχήματα» πρέπει να αποσοβηθούν πάση θυσία.
- Καμία εισαγωγή ξένων ειδών ή φυλών στις καμένες περιοχές. Αυτό ανήκει στα μη επείγοντα μέτρα, όμως από τώρα πρέπει να μην γίνουν δεκτές (ευγενικά…) οι ατελείωτες «προσφορές» για αναπλήρωση του φυτικού και ζωικού κεφαλαίου.
Στους επόμενους μήνες θα πρέπει να θιχτούν με προσοχή πολύ σοβαρά ζητήματα όπως οι (μη) αναδασώσεις, η διαχείριση και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, οι προτεραιότητες της δασοπροστασίας κ.λπ.
από την ΑΝΙΜΑ
Γίνε υποστηρικτής
Γίνε εθελοντής
Υλικά που χρειάζονται
ΑΝεμος 