«Καλά κάνουν, κυρ-Γιώργο. Τι; Ξέφραγο αμπέλι να τ’ αφήσουν, να μπαινοβγαίνει όποιος θέλει; Ν’ αφήνουν μόνον όσους έχουν χαρτιά. Αυτό είναι το σωστό», μου πέταξε σε έντονο ύφος η Μαργαρίτα με αφορμή το σχόλιό μου ενάντια στο φράχτη του Εβρου. Και με άφησε άφωνο
Δεν είναι δυνατόν, είπα μέσα μου, πλάκα θα μου κάνει. Και όμως καμιά πλάκα δεν μου έκανε η Μαργαρίτα, η νεαρή αρβανιτοπούλα που έρχεται μία φορά τη βδομάδα και μας βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού, παντρεμένη με οικοδόμο, επίσης Αλβανό, μάνα δυο παιδιών. Και βεβαίως καμιά πλάκα δεν κάνουν εκείνοι οι συμπατριώτες της που, όπως μαθαίνω, συμμετέχουν ενεργά στο ρατσιστικό κίνημα του Αγίου Παντελεήμονα.
Και πρώτη φορά έγινα έξαλλος με την Μαργαρίτα. Εξαλλος με την ιδέα ότι εγώ ο μικροαστός διανοούμενος υπερασπιζόμουν τους μετανάστες κι εκείνη μετανάστρια, οικιακή βοηθός, τους φθονούσε. Και ο θυμός μου μεγάλωσε όταν μου ήρθαν αμέσως στο νου το αστικό σπίτι του Φαράκου στο Ναύπλιο, του Μπελογιάννη στην Αμαλιάδα, τα χτήματα του Λουλέ στον κάμπο, η καταγωγή του Πέτρου Κόκκαλη και τόσων άλλων δικών μας…. εκείνη του Μαρξ, του Ενγκελς, του Λένιν, του Μάο, του Τσε και πάει λέγοντας.
Νά, όμως, που αυτό το περίφημο «το Είναι καθορίζει τη συνείδηση»(1), δεν λειτουργεί στην πράξη τόσο άμεσα και απλά όσο με μια πρώτη ματιά θα περίμενε κανείς. Αλλωστε, αν ήταν τόσο απλά τα πράγματα, αν εν προκειμένω ίσχυε ο μηχανιστικός υλισμός, ή ακόμη αν ίσχυε η ιστορική συνέχεια της εργατικής συνείδησης, η ανθρωπότητα θα είχε προ πολλού ξεπεράσει την καπιταλιστική βαρβαρότητα.
Νά όμως που, από τη μια, του κόσμου οι Μαργαρίτες κάθε άλλο παρά άμεσα και μηχανιστικά αποχτούν ταξική επαναστατική συνείδηση και, από την άλλη, μια σειρά αστοί διανοούμενοι προδίδουν την τάξη τους και ενστερνίζονται την υπόθεση και την ιδεολογία των καταφρονεμένων με ό,τι αρνητικό συνεπάγεται αυτό για το Είναι τους.
Τόσο οι κλασικοί του μαρξισμού όσο και ο Λένιν, στη βάση της πραγματικότητας που θέλει την εργατική τάξη, η οποία κατά την αντίληψή τους ήταν αδιαμφισβήτητα η εν δυνάμει επαναστατική τάξη, να οδηγείται αυθόρμητα όχι στην επαναστατική-κομμουνιστική συνείδηση και την επανάσταση, αλλά στην κυρίαρχη αστική ιδεολογία, και την ενσωμάτωση, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν αυτό το γεγονός.
Ετσι, αφού εντόπισαν τους παράγοντες εκείνους οι οποίοι οδηγούν μάλλον στη βίαιη ή και συναινετική ενσωμάτωση -βία, φόβος της βίας, κυριαρχία αστικής ιδεολογίας, δεισιδαιμονία προς το αστικό κράτος, αποξένωση, εργατική αριστοκρατία κ.λπ.(2)- προσπάθησαν να επεξεργαστούν και τις αναγκαίες εκείνες μεσολαβήσεις οι οποίες ήταν απαραίτητες έτσι ώστε να μετατραπεί η εργατική συνείδηση από εν δυνάμει σε εν τη πράξη επαναστατική.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μαρξ κάνει λόγο για αναγκαιότητα σύμπλευσης αριθμού (πλήθους), που κατέχει η εργατική τάξη, και γνώσης, που κατέχει η διανόηση(3) ή καρδιάς και νου (εργατιάς και διανόησης)(4), για την αναγκαιότητα της σύμπλευσης της εργατικής εμπειρίας με την επαναστατική θεωρία, για την αναγκαιότητα της ίδιας της ταξικής πάλης ως μέσου ανάδειξης της ταξικής συνείδησης, για την αναγκαιότητα ενός πρωτοπόρου κόμματος, για τη μετατροπή της ίδιας της εργατικής τάξης από τάξη καθαυτή σε τάξη για τον εαυτόν της.
Και ακόμη πιο άμεσα και με μεγαλύτερη σαφήνεια ο Λένιν, κυρίως στο «Τι να κάνουμε», αλλά και σε όλο του το έργο υποστηρίζει ότι η υποταγή στο αυθόρμητο οδηγεί αναπόφευκτα στον ρεφορμισμό, στην αστική ιδεολογία και στην αστική τάξη(5), οπότε και χρειάζεται «να φέρουν απ’ έξω»(6) στην εργατική τάξη, της οποίας παρ’ όλα αυτά «η σοσιαλιστική συνείδηση είναι η μοναδική βάση που μπορεί να μας εξασφαλίσει τη νίκη»(7), την επαναστατική θεωρία.
Και η αλήθεια είναι ότι αν χρειάζονται οι Μαργαρίτες για να μοσχοβολήσουν άρωμα λευτεριάς οι κάμποι του κόσμου, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι για να ανοίξουν τα φύλλα τους χρειάζονται οι Μαρξ, οι Λένιν και οι Μπελογιάννηδες. Χρειάζεται, με άλλα λόγια, η αριστοτελική αριστοδημοκρατική σύμπλευση, ο συνδυασμός της λαϊκής σοφίας και πείρας(8) με εκείνη των γνωρίμων(9) και εν προκειμένω με εκείνη της επαναστατικής διανόησης, η οποία μπορεί και να προέρχεται έξω από την εργατική τάξη.
Οσο πιο σύντομα γίνει κατανοητή αυτή η αναγκαιότητα, όσο πιο σύντομα ξεπεραστούν δογματισμοί και εργατισμοί και ένα επαναστατικό κόμμα λειτουργήσει ως συλλογικός διανοούμενος, τόσο καλύτερα για το εργατικό κίνημα και το μέλλον της ανθρωπότητας.
(1) Μαρξ – Ενγκελς «Η Γερμανική Ιδεολογία», εκδόσεις Gutenberg, τόμος πρώτος, σελίδα 68.
(2) Βλέπε πιο αναλυτικά Γ. Ρούση, «Ο Μαρξ γεννήθηκε νωρίς», εκδόσεις Γκοβόστη, πρώτη έκδοση, σελίδες 223-282.
(3) Κ. Marx, «Adresse inaugurale de l’Α.Ι.Τ.» στο «Oeuvres Choisies», Editions du Progres, 1974, τόμος ΙΙ, σελίδα 12.
(4) Marx, «Contribution a la critique de la philosophie du droit de Hegel», Introduction, Editions Sociales, 1975, σελίδα 212.
(5) Λένιν, «Τι να κάνουμε», Απαντα, Σύγχρονη Εποχή, τόμος 6, σελίδα 40.
(6) Στο ίδιο, σελίδα 124.
(7) Στο ίδιο, σελίδες 8-9.
(8) Αριστοτέλη, «Πολιτικά» 1281 a 44 κ.ε. , 1274a 15-18.
(9) Στο ίδιο, 1329a 19.
ΑΝεμος 